واقعیت مجازی در فیزیوتراپی

مقدمه

پیشرفت تکنولوژی در زمینه های پزشکی منجر به بهینه سازی قابل توجه روش های درمانی شده است. به طوری که روش های درمانی قدیمی در سال های اخیر بازده بسیار بالاتری از خود نشان داده اند. یکی از مواردی که اخیرا به بهبود شرایط بیماران مخصوصا کاهش درد آن ها کمک نموده، روش واقعیت مجازی (Virtual Reality (VR)) است. برای مثال، واقعیت مجازی در کاهش دردهای شدید نظیر درد زایمان و درد تعویض پانسمان سوختگی های شدید اثر بسزایی داشته است. تحقیقات نشان می دهند که استفاده از واقعیت مجازی در فیزیوتراپی نیز بازده درمان ها را افزایش خواهد داد. در این مقاله قصد داریم به بررسی کاربرد واقعیت مجازی در فیزیوتراپی بپردازیم.

واقعیت مجازی چیست؟

واقعیت مجازی عبارت است از ایجاد فضایی مشابه با واقعیت و متناسب با خواسته بیمار که می تواند علمی، سرگرم کننده و یا مفرح باشد. در واقع، فرد با استفاده از یک بازی ویدیوئی و یا گردش در یک فضای جذاب مانند موزه و یا با ایجاد یک فضای سینمایی، به محیطی جدید وارد می شود. این نوع فضا از طریق لنزهایی که در مقابل چشمان بیمار قرار می گیرند به او نشان داده خواهد شد.

بر اساس آمارها و تحقیقات انجام شده، تمایل افراد به مصرف دارو هر روز کمتر از روز قبل شده و بنابراین باید به دنبال روش های جایگزین بود. در واقع، استفاده از دارو برای کاهش درد روشی سنتی محسوب می شود که در موارد خیلی حاد می تواند حتی منجر به اعتیاد شود. اما امروزه، روش واقعیت مجازی یا VR به بیماران کمک می کند تا درد را راحت تر تحمل کنند. این مساله در نشریه های معتبر بین المللی مانند PLOS ONE نیز ثابت گردیده است.

در اصل، قرار گرفتن در این فضای واقعی اما مجازی، کمک می کند تا آستانه تحمل درد بیمار بالاتر رود. بر همین اساس، به نظر می رسد که واقعیت مجازی، جایگزینی دلپذیر، امن و راحت برای داروهای مسکن باشد.

اهمیت واقعیت مجازی در چیست؟

واقعیت مجازی در بسیاری از زمینه های درمانی و غیردرمانی قابل استفاده است. از طرفی، VR قابلیت ترکیب شدن با روش های بهینه سازی عملکرد جسمی و ذهنی مختلف را دارد. برخی از این موارد عبارت اند:

• آموزش و پرورش
• افزایش انگیزه در بیمار با توانبخشی شخصی
• افزایش توانایی ها و ارتقای موقعیت شغلی
• افزایش قدرت یادگیری به صورت مادام العمر

در کاربرد واقعیت مجازی در فیزیوتراپی، فرد از طریق یک ابزار الکترونیکی و یک هدست به یک فضای مجازی وارد می شود که به شدت به واقعیت نزدیک است. هدست های VR و لنزهای مخصوص صداها و تصاویر فضای مجازی-حقیقی را به بیمار انتقال می دهند؛ به این ترتیب، می توان عملکرد او را در دنیای واقعی مدیریت نمود.

کاربرد واقعیت مجازی در فیزیوتراپی چیست؟

واقعیت مجازی می تواند در درمان های فیزیوتراپی به کار برود. برخی از عملکردهای این روش درمانی را در ادامه توضیح می دهیم.

کمک به توانبخشی بیمار

کاربرد واقعیت مجازی در فیزیوتراپی به شخص کمک می کند تا نتیجه بهتری از درمان بگیرد. در واقع، در فضای بازی گونه VR، بیمار تمامی حرکات و تمرینات اصلاحی خود را در محیطی امن، جذاب و چالش برانگیز انجام می دهد. به این ترتیب، فرد علاوه بر افزایش دامنه حرکتی و اصلاح مشکلات عضلانی و مفصل ها، به میزان کمتری درد را تحمل خواهد کرد.

این مساله به افرادی که در اثر سکته مغزی بخش عمده ای از توان حرکتی خود را از دست داده اند کمک می کند تا به صورت بنیادین وضعیت خود را اصلاح نمایند. به طوری که طی یک جلسه، بازده و بهبودی قابل توجه تری خواهند داشت.

برای انجام روش واقعیت مجازی نیازی به یک دستگاه خاص و گران قیمت نیست. ابزاری مانند مایکروسافت کینِکت (Microsoft Kinect) که می توانند حرکات شخص را حس کرده و نشان دهند، برای انجام این کار کافی هستند. این ابزار تجاری به بیمار کمک می کند تا بدون استفاده از یک کنترلر یا نشانگر بتواند درمان های فیزیوتراپی خود را به صورت جذاب و سرگرم کننده پیگیری نماید.

برای کاربرد واقعیت مجازی در فیزیوتراپی و توانبخشی لازم است هر فرد بازی ها و برنامه های مناسب خود را داشته باشد. برای مثال، با اینکه بازی های آموزشی ممکن است برای افراد مفید باشند اما بنا بر سن و علایق شخصی بیمار، نوع این بازی متفاوت خواهد بود.

توانبخشی با روش واقعیت مجازی برای افرادی که مشکلات ذهنی و ارتباطی دارند نیز مفید است. برای مثال، جانبازان و یا اشخاصی که در اثر سانحه دچار استرس های عصبی و یا اضطراب عمومی می شوند، می توانند از این روش استفاده نمایند.

آموزش مهارت های ارتباطی و حرفه ای

مهارت های ارتباطی و حرفه ای که در اصطلاح لاتین Soft Skills نامیده می شوند، به صورت تجربی به دست می آیند. این گونه مهارت ها به رفتار شخص در اجتماع مربوط است. برای مثال، عادات شخصی، همدلی شناختی یا عاطفی با اطرافیان، مدیریت زمان، مهارت کار گروهی، ویژگی های مدیریتی و مهارت های زبانی در این گروه از توانایی ها قرار می گیرند.

یادگیری این گونه موارد با استفاده از VR خیلی سریع تر و کم هزینه تر خواهد بود. همچنین، واقعیت مجازی می تواند در هر مکانی مورد استفاده قرار گرفته و بنابراین، یادگیری را سرعت بخشد.

بهبود شرایط عصبی

شخصی که در اثر سکته یا تصادف دچار مشکلات عصبی شده باشد ممکن است توانایی های حرکتی خود را از دست بدهد. برای مثال، حرکت بازوها و یا اندام تحتانی می تواند در اثر اختلالات عصبی تحت تاثیر قرار گیرد. در چنین شرایطی استفاده از واقعیت مجازی به طور موثری در ایجاد هماهنگی و تعادل بین اندام بالاتنه و تحتانی بیمار کمک خواهد کرد. برخی از بیماری های عصبی که می توانند از طریق هدست ها و لنزهای VR تحت درمان قرار گیرند عبارت اند از:

• بیماری پارکینسون
• اسکلروز چندگانه
• سکته
• میلوپاتی گردن رحم
• آسیب نخاعی

توانبخشی دهلیزی در بیماران

بدن ما به کمک سیستم دهلیزی به هماهنگی حرکات و موقعیت چشم و سر می پردازد. چنانچه سیستم دهلیزی دچار مشکل گردد فرد ممکن است با سرگیجه روبرو شده و نتواند تعادل خود را حفظ نماید. در چنین مواردی کاربرد واقعیت مجازی در فیزیوتراپی و انجام حرکات اصلاحی کمک می کند تا شخص حرکات سر و چشم خود را هماهنگ سازد.

در توانبخشی دهلیزی با واقعیت مجازی، هدست های VR سیستم بینایی بیمار را درگیر کرده و سیستم دهلیزی را بهبود می بخشد. عمده فضاهای سه بعدی VR که برای این منظور طراحی می شوند شامل اتومبیل هایی با تکان های شدید یا اشکال اپتوکینتیک هستند که از طریق ورودی بصری در جلوی چشمان بیمار به نمایش در می آیند. نمایش این نوع فضاها باعث می شود تا اندام دهلیزی و حرکات چشم هماهنگ شوند؛ در نتیجه فرد قادر می شود تا حالت تعادل و ایستادن قائم خود را حفظ نماید.

بهبود نتایج حاصل از فیزیوتراپی کودکان

انجام فیزیوتراپی مخصوصا برای کودکان یک کار سخت محسوب می شود. اما اگر روش های درمانی با بازی ترکیب شود، نتیجه بهتری خواهد داشت. به این ترتیب، اگر بتوان درمان های فیزیوتراپی را با بازی ها و فعالیت های کودکانه ترکیب نمود، کار کمی ساده تر می شود. به نظر می رسد کاربرد واقعیت مجازی در فیزیوتراپی برای کودکان به این کار کمک شایانی کرده و نقص حرکتی را رفع می کند.

از جمله بیماری ها در کودکان که می توانند از طریق روش VR تحت درمان قرار گیرند، عبارت اند از:

• فلج مغزی
• اوتیسم
• هیپوتونی
• اختلال بیش فعالی
• اختلال هماهنگی رشدی
• تاخیر در رشد

معمولا مبتلایان به این بیماری ها نقص عملکردی نیز دارند و باید حتما تحت درمان فیزیوتراپی قرار بگیرند. بنابراین، استفاده از واقعیت مجازی در فیزیوتراپی به ایجاد رغبت در کودک برای ادامه درمان، کمک شایانی خواهد کرد.

بهبود شرایط ارتوپدی بیمار

دردهای شدید مفصلی یکی دیگر از مواردی است که باید برای حصول بهبودی، تحت درمان های فیزیوتراپی قرار بگیرد. مثلا درد در ناحیه شانه را بهتر است با تمرین های اصلاحی فیزیوتراپی درمان کرد. یا حتی کسی که در ناحیه مچ پا دچار ضرب دیدگی و یا پیچ خوردگی شده است، باید عدم تعادل خود را با فیزیوتراپی بهبود دهد.

در هر حال، تمامی این درمان ها می تواند با کاربرد واقعیت مجازی در فیزیوتراپی ترکیب شود تا بهترین نتیجه به دست آید. در واقع، هدست های VR کمک می کنند تا موقعیت چالش برانگیز ایجاد گردد و تمرکز و مشارکت در ایجاد توانبخشی را افزایش دهد. این کار در نهایت، دامنه حرکتی را گسترش داده و قدرت و تعادل اعضا را بهبود خواهد داد. برخی از مهم ترین مشکلات ارتوپدی که با استفاده از واقعیت مجازی در فیزیوتراپی قابل درمان هستند عبارت اند از:

• پیچ خوردگی مچ پا
• درد شانه و گرفتگی آن
• فیزیوتراپی بعد از جراحی مچ پا، زانو یا لگن
• بهبود کمردرد، گردن درد و رادیکولوپاتی مرتبط با آن
• کنترل دردهای مزمن

کاربرد واقعیت مجازی در فیزیوتراپی چگونه به تحمل دردهای شدید کمک می کند؟

در فاصله زمانی ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ یک تحقیق کامل درباره عملکرد واقعیت مجازی انجام شد. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش، تحمل درد در افرادی که از هدست های واقعیت مجازی استفاده می کردند، راحت تر بود. برخی از حالت هایی که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند عبارت اند از:

• ایجاد فضای پرواز با هلیکوپتر و یا ایجاد محیطی آرامبخش در حال مشاهده اقیانوس یا کوه و مانند آن ها به همراه استفاده از هدست VR
• تماشای تلویزیون به همراه برنامه های مدیتیشن، یوگا و شعرخوانی

نتایج نشان داد که میزان کاهش درد در افرادی که تلویزیون تماشا کردند تنها ۰.۴۶ بود؛ در حالی که هدست VR چیزی حدود ۱.۷۲ (در مقیاس ۱ تا ۱۰) درد را کاهش می داد. البته افرادی که دردهای شدیدتری داشتند ادعا کردند که شدت درد آن ها به اندازه ۳ امتیاز کمتر شده بود.

به نظر می رسد که اساس کار روش واقعیت مجازی در فیزیوتراپی و غیر آن، ایجاد حواس پرتی در افراد نسبت به درد است. در اصل، محققان بر این باور هستند که متمرکز شدن افراد بر روی آنچه از هدست و یا لنزهای مخصوص VR دیده و شنیده می شود، توجه آن ها را از درد دور می سازد؛ به این ترتیب، بیمار درد کمتری را درک خواهد کرد.

عمده راه هایی که کمک می کنند تا روش VR به کاهش درد بیماران کمک نماید، استفاده از تکنیک های مدیتیشن هدایت شده و آرام سازی است که در کنترل دردهای مزمن و حاد اثرگذار خواهد بود.