فیزیوتراپی بیماری ام اس

فیزیوتراپی بیماری ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس سلسله اعصاب مرکزی را در قسمت‌های مختلف درگیر می کند و باعث ایجاد مشکلات گوناگونی در فرد می‌شود.طبق آمار های به دست آمده این بیماری در ایران در حال افزایش است به گونه ای که هم اکنون سی هزار بیمار مبتلا به ام اس در ایران وجود دارد.

بیماری ام اس یک بیماری خود ایمنی التهابی است که در آن سیستم ایمنی بدن اشتباها به غلاف میلین سلول های عصبی در مغز و نخاع آسیب می زند.غلاف میلین نقش مهمی در سرعت هدایت پیام های عصبی دارد.حمله سیستم ایمنی بدن به دستگاه عصبی منجر به تخریب غلاف میلین نورون ها و بروز مشکلات جدی درعملکرد سیستم عصبی می شود.یکی از درمان های رایج این بیماری فیزیوتراپی ام اس است.

بیماری ام اس دراغلب مبتلایان به صورت دوره های شدت و ضعف خود را نشان می دهد به صورتی که در دوره ای کوتاه علائم بیماری شدت می یابد و سپس در دوره ای به نسبت بلندتر علائم تا حد زیادی فروکش می کند.عواملی که بیماری ام اس را تشدید می کند عبارت است از:عفونت های ویروسی مانند سرماخوردگی،آنفلوآنزا،مشکلات گوارشی،بارداری،استرس روحی و…

از شایع ترین علائم ابتلا به بیماری ام اس می توان به اختلال در فعالیت های دستگاه عصبی مرکزی،اختلال جسمی-حرکتی و بینایی اشاره کرد.علت اصلی ابتلا به این بیماری تا کنون مشخص نشده است اما متخصصان عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی مانند ابتلا به برخی عفونت ها را در بروز این بیماری دخیل می دانند.به عقیده برخی محققان و متخصصان این زمینه ام اس یک اختلال ایمنی است که در اثر تعامل ژنتیک فرد و عوامل محیطی ناشناخته پیشرفت می کند.احتمال بیماری ام اس در زنان محدوده سنی ۲۰ تا ۴۰ سال بیشتر از سایر افراد است.هم چنین بیماری های خود ایمنی مانند دیابت نوع ۱ و لوپوس منتشر ریسک ابتلا به بیماری ام اس را افزایش می دهد.فیزیوتراپی یک راهکار مؤثر برای کاهش و تسکین علائم و عوارض بیماری ام اس است.

علائم بیماری ام اس و فیزیوتراپی ام اس

از علائم بیماری ام اس می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اختلال در حرکت و تعادل
• ناهماهنگی عضلات هنگام حرکت
• اسپاسم و کرامپ عضلانی
• خواب‌ رفتن و سوزن سوزن شدن اندام ها بخصوص دست و پا
• اختلال در تکلم و گفتار
• اختلالات بینایی مانند دوبینی و تاری دید
• اختلال در بلع غذا
• احساس خستگی و ضعف بدون انجام فعالیت زیاد
• بی اختیاری ادرار و مدفوع
• دردهای مزمن عضلانی
• افسردگی و سایر مشکلات روحی
• اختلالات ذهنی

عوامل افزایش دهنده ریسک ابتلا به فیزیوتراپی بیماران ام اس

از عواملی که ریسک ابتلا به بیماری ام اس را افزایش می دهد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت های مزمن
• استرس
• سیگار کشیدن
• کمبود ویتامین D
• عوامل ژنتیکی مستعد کننده ابتلا به بیماری ام اس

درمان بیماری و فیزیوتراپی ام اس

تاکنون هیچ درمان قطعی برای بیماری ام اس شناخته نشده است.البته با روش هایی می توان از پیشرفت این بیماری جلوگیری کرد و علائمش را کنترل کرد.مهم ترین راهکار برای کاهش و بهبود مشکلات حرکتی بیماری ام اس توانبخشی است.توانبخشی نقش زیادی در کاهش عوارض جسمی و حرکتی ناشی از بیماری ام اس دارد.توانبخشی با فیزیوتراپی ام اس می تواند وضعیت تعادل فرد مبتلا و مشکلات حرکتی وی را کاهش دهد.با این کار فرد در عملکردهای روزانه اش به استقلال بیشتری می رسد.برای گرفتن نتیجه مطلوب،مشارکت فعالانه فرد در برنامه های توانبخشی بسیار اهمیت دارد.فیزیوتراپ برنامه فیزیوتراپی ام اس را برای کنترل و بهبود عوارض حرکتی ناشی از این بیماری تهیه و به وی آموزش می دهد.

برای فیزیوتراپی بیماران ام اس خروج از منزل و مراجعه به کلینیک فیزیوتراپی دشوار است به همین خاطر انجام فیزیوتراپی در منزل برای این بیماران کاربرد زیادی دارد.برخی از داروها مانند ویتامین Dنیز در کنترل بیماری ام اس مؤثرند.تجویز داروهای کورتیکواستروئیدی تزریقی مانند پردنیزولون می تواند به تسکین علائم این بیماری کمک کند.

سایر روش هایی که می توان برای درمان بیماری ام اس از آن استفاده کرد عبارت است از:

• انجام تکنیک های آرامش بخش مانند مدیتیشن و یوگا
• انجام ورزش های سبک مانند پیاده روی آرام و شنا
• مکمل‌ های غذایی و رژیمی مخصوص
• روان درمانی و مشاوره با روانشناس برای بهبود مشکلات روحی ایجاد شده

مبتلایان به بیماری ام اس همواره از فعالیت می ترسند.برخی عوامل مانند عدم تعادل در راه رفتن،لرزش،ناپایداری هنگام راه رفتن،سرگیجه،حرکات ناگهانی اندام ها،عدم هماهنگی بدن،ضعف این بیماران را از حضور در عرصه های اجتماع باز می دارد.تمرین کردن و راه رفتن قدرت بیماران ام اس را افزایش می دهد.مبتلایان ام اس ممکن است دچار یک مشکل حسی ساده تا فلج چهار اندام خود شوند.این بیماری اغلب منجر به زودرنجی،حساس شدن،افسردگی و کاهش اعتماد به نفس افراد مبتلا می شود.

فیزیوتراپی بیماران ام اس به دلیل وجود مشکلاتی نظیر اختلال کنترل اسفنکتری یا ناتوانی در راه رفتن برای اجتناب از جلب توجه دیگران تمایل کمتری برای حضور در جامعه نشان می‌دهند.یکی از رایج ترین علائم این بیماری خستگی است که روی دو سوم بیماران اثر می گذارد.در فیزیوتراپی ام اس با ارائه برنامه منظم و هدفمند و تسریع روند بهبودی می توان به بیماران کمک کرد تا فعالیت های روزمره خود را انجام دهند و به زندگی عادی شان بازگردند.از فیزیوتراپی برای بدست آوردن عملکرد اولیه عضلات استفاده می‌شود تا عضلات بتوانند دوباره مثل قبل از حمله، عمل خود را انجام دهند. انجام بعضی از تمرینات ورزشی و اغلب استفاده از تحریک الکتریکی برای افزایش قدرت و توانایی حرکات در این موارد توصیه می‌شود.

تحقیقات به طور مطلق رژیم غذایی خاصی برای بیماران مبتلا به MS مشخص نکرده‌ است،اما تحقیقات استفاده از چربی‌های غیراشباع نظیر قرص روغن ماهی، روغن زیتون، امگا ۳ و امگا ۶ را مفید دانسته اند.قرار گرفتن در هوای گرم و یا مکان‌هایی نظیر سونا برای بیماران ام اس ممنوعیت دارد زیراگرما در بدتر شدن این بیماری مؤثر است.

ورزش های سبک مانند آیروبیک یا یوگاباعث کاهش سفتی عضلات و آرامش روحی می شود به همین دلیل انجام این ورزش ها به بیماران توصیه می شود.

انواع بیماری ام اس

بیماری ام اس دارای انواع زیر است:

1. نوع عود کننده ـ فروکش کننده
2. نوع پیشرونده ـ اولیه
3. نوع پیشرونده ـ ثانویه
4. نوع پیشرونده ـ عود کننده
5. ام اس خوش خیم

نوع عود کننده-فروکش کننده شایع ترین نوع این بیماری است که ۷۵ درصد بیماران ام اس به آن مبتلا می شوند.در این نوع بیمار دچار حملاتی می شود که یا چند قسمت از بدنش را درگیر می کند.سپس بیمار به طور کامل یا تا حدود زیادی بهبود می یابد و بیماری اش تا حمله بعدی که اتفاق بیفتد پیشرفت نمی کند.حمله بعدی می تواند خیلی زود یا سال ها بعد اتفاق بیفتد.

علائم بیماری ام اس خوش خیم

در بیماری ام اس خوش خیم اگر چه علائم عمومی بیماری نظیر خستگی بدنی و ضعف حافظه را به صورت خفیف شاهدیم اما پس از گذشت چند سال احتمال حمله مجدد وجود دارد.اگر ام اس از نوع خوش خیم باشد حملات با فاصله اتفاق می افتد وممکن است از بین بروند.در RRMS طی هر حمله بیمار وضعیت وخیم تری پیدا می کند.در SPMS حملات مانند RRMS است اما ادامه دار نیست به گونه ای که پس از چند حمله شاهد سیرصعودی علائم  هستیم.در PPMS بیماری بدون حمله است و روند صعودی به صورت دائمی در بیمار ظاهر می شود.در صورت مشاهده اولین علائم بیماری ام اس فورا به پزشک مراجعه کنید تا در صورت تشخیص درمان را زودتر شروع کنید.

چند درصد بیماران ام اس فلج می شوند؟

اولین موضوعی که به ذهن بیماران ام اس خطور می کند این است چند درصد مبتلایان فلج می شوند و آیا پس از ابتلا به این بیماری حتما فلج می شوند؟لازم به ذکر است حدود دو سوم افراد درگیر با بیماری ام اس توانایی راه رفتن خود را حفظ می کنند اگر چه ممکن است برای راه رفتن مجبور شوند از عصا یا واکر استفاده کنند.اکثر افراد دچار ام اس می‌توانند به راه رفتن ادامه دهند، اگرچه ممکن است نیاز به وسائل کمکی داشته باشند. کفش‌های ارتوتیک یا بریس‌های ساق پا می‌تواند به افزایش پایداری فرد هنگام راه رفتن کمک کند.افرادی که یک پایشان از پای دیگر قوی تر است می توانند از عصا استفاده کنند.افرادی که ضعف شدیدی در پاهایشان دارند ممکن است نیاز داشته باشند از واکر استفاده کنند.اگر به این بیماری مبتلا شده اید و نمی توانید تعادل خود را حفظ کنید یا زود خسته می شوید توصیه می شود از صندلی چرخدار یا اسکوتر استفاده کنید.

پیشگیری از بیماری ام اس با فیزیوتراپی ام اس

بهترین اقدام برای پیشگیری از بیماری ام اس داشتن زندگی سالم است.برای پیشگیری از ابتلا به بیماری ام اس حتما موارد زیر را انجام دهید:

• در هر هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی انجام دهید.(۳۰ دقیقه در ۵ روز از هفته)
• رعایت رژیم غذایی سالم
• خوابیدن کافی
• مدیریت استرس و فشار روانی روزانه

فواید ورزش و فیزیوتراپی در درمان بیماری و فیزیوتراپی ام اس

فیزیوتراپی کمک می کند عضلات تقویت شده قدرتمند شوند.علاوه بر این فیزیوتراپی به وانهادگی نیز کمک می کند که منجر به افزایش حرکت مفصل ها و تقویت گردش خون می شود.فیزیوتراپ می تواندبرای درمان شما تمرین های هوازی برنامه ریزی کند.ورزش کردن از جمله فیزیوتراپی ورزشی می تواند سفتی،خستگی و سایرعلائم ام اس را بهبود بخشد اما باید در نظر داشت که ورزش کردن بیش از حد می تواند وضعیت را بدتر کند.ورزش کردن را به آهستگی شروع کنید.ابتدا در روز ده دقیقه ورزش کنید سپس به تدریج مدت زمان هر وعده را افزایش دهید.چون اکثر بیماران ام اس جوان و در سنین فعالیت هستند،ارائه آموزش های مناسب در زمینه ورزش در افزایش سطح توانمندی جسمانی آنان مؤثر است.

عده ای تصور می کنند ورزش کردن یعنی این که بدن را تا حد درد تحت فشار بگذاریم اما این تعریف نادرستی است زیرا فرد مبتلا به ام اس اگر تا حد ایجاد درد ورزش کند دچار خستگی و ضعف می شود.برخی از بیماران ام اس با توجه به این دیدگاه از ورزش کردن خودداری می کنند.تمرین های ورزشی شدید دمای داخلی بدن را افزایش می دهند.از آن جا که میلین در حالت طبیعی اعصاب را احاطه می کند و از آن در برابر اثرات افزایش دما محافظت می کند.به دلیل از دست رفتن میلین در بیماران MS هنگام افزایش دمای داخلی بدن میزان برقرای اتصال کوتاه سلول های عصبی در دستگاه عصبی مرکزی افزایش می یابد که نتیجه آن تشدید علائم و ظهور علائم جدید است.

فیزیوتراپ تمرکز خود را به بازگشت بیمار به نقش های اجرایی در خانه،محل کار و جامعه متمرکز می کند.وی ابتدا بیمار را در نخستین مراجعه کامل معاینه می کند تا ناحیه های قدرت و ضعف را تعیین کند سپس بر مبنای نتایج به دست آمده،شرایط بیمار و اهداف درمان بیماری MS برنامه تمرینی خاصی را برای انجام در کلینیک و خانه تهیه می کند.هنگامی که بیماری ام اس تأیید می شود فیزیوتراپ باید درمان بیماری را بدون وقفه شروع کند تا بیمار را در مبارزه با چالش های ملایم یاری کند و سرعت پیشرفت علائم بیماری را کاهش دهد.بیماران ام اس تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند به همین خاطر یک تمرین فیزیوتراپی را نمی توان برای همه افراد تجویز کرد.

تمرین های فیزیوتراپی باید زیر نظریک فیزیوتراپ و با مشارکت سایر مراقبین بهداشت انجام شود تا هر شخص متناسب با وضعیتی که دارد به انجام تمرین ها بپردازد و در طول زمان وضعیت جسمی بهتری پیدا کند.برای دست یابی به هدف و پیدا کردن بهترین روش تأثیرگذاری روی سلامتی تبادل اطلاعات و مشورت و همکاری صریح لازم است.تمرین های فیزیوتراپی باید انعطاف پذیر باشد زیرا شرایط هر بیمار خاص است و نیاز های وی همواره در حال تغییر است.

در جلسات فیزیوتراپی موارد زیر را یاد می گیرید:

• کشش برای جلوگیری یا از بین بردن گرفتگی عضلانی
• حرکت‌هایی برای قوی نگه داشتن عضله‌ها
• تمرین‌های دامنه حرکتی
• راهکارهایی برای جلوگیری از سقوط و زمین خوردن
• روش استفاده از عصا، چوب زیر بغل، اسکوتر، صندلی چرخدار یا دیگر وسایل کمکی در صورت لزوم

چند توصیه کلی پیرامون درمان بیماری ام اس با فیزیوتراپی بیماری ام اس

فیزیوتراپی بیماری ام اس باید به صورت پیوسته و بلند مدت باشد تا بیمار از آن بهترین نتیجه را دریافت کند. خود درمانی مداوم و موثر بخشی حیاتی در رویکرد به فیزیوتراپی جهت به حداقل رساندن علائم بیماری مانند گرفتگی عضله ها،بی رمقی،ضعف و درد محسوب می‌شود.آموزش نقش کلیدی در فیزیوتراپی دارد.بیمار بایدماهیت بیماری خود را درک کند چنین دانشی نه تنها شخص را قادر به کنترل بهتر علائم بیماری اش می کند بلکه باعث می شود  شناخت کافی از توانایی هایش به دست آورد.حرکاتی که باید انجام دهید چگونگی انجام آن را در خانه بیاموزید واگر نیاز به وسیله کمکی دارد آن را از فروشگاه تهیه کنید یا مشابه آن را برای خود بسازید.

در منزل هر روزه وقتی را به انجام حرکات فیزیوتراپی اختصاص دهید و در حین انجام این ورزش ها سعی کنید بیشتر به بهبودی و تندرستی خود فکر کنید.بنا به صلاح دید فیزیوتراپ هر چند هفته یک بار به وی مراجعه کنید تا بررسی کند آیا حرکات را به درستی انجام می دهید و در صورت لزوم به شما بگوید تا تغییراتی در نوع و تعداد حرکاتتان بدهید.بهترین حالت برای درمان انجام تعداد کمی حرکت در نوبت های متعدد در طی روز است.

حرکات فیزیوتراپی را تا مرز رسیدن به خستگی انجام دهید.در صورت تمایل پس از مدتی استراحت دوباره حرکات را تکرار کنید.قرار گرفتن در هر موقعیتی که کمک کندحرکات را آسان تر انجام دهید مفید است.با توجه به سبک شدن وزن بدن در آب یکی از مفیدترین ورزش ها شنا است البته نیازی به شنا کردن به صورت حرفه ای نیست همین که کمی در آب دست و پایتان را تکان دهید مفید است.

طبق توصیه متخصص فیزیوتراپی ابتدا آهسته پیش بروید سپس سرعت یا تعداد دفعات انجام تمرین را بیشتر کنید.برای جلوگیری از گرم شدن بیش از حد حتما محلی خنک را برای تمرین کردن انتخاب کنید.لباس های گشاد و خنک بپوشید که به گردن نچسبد و تنفس را دشوار نسازد.در بالای سر خود پنکه قرار دهید.در وضعیتی قرار بگیرید که احساس راحتی کنید و در آن وضعیت عضله ها و مفاصل هم تراز باشد مانند زمانی که روی رخت خواب دراز کشیده اید یا روی صندلی نشسته اید.

الگوهای حرکتی به کار ببرید که باعث ایجاد عدم تقارن یا سفتی و گرفتگی عضله ها نشود.از تجهیزات به درستی استفاده کنید و در انجام تمرین های هوازی مشارکت کنید.

تمرین های فیزیوتراپی بیماری ام اس

یک فیزیوتراپ برای بهبود عملکرد بیماران ام اس تمرین های فیزیوتراپی ام اس زیر را توصیه می کند:

تمرین پلانک (تقویت عضله های مرکزی)

این حرکت تمرین مناسبی برای تقویت عضله های مرکزی محسوب می شود.مراحل این تمرین به شکل زیر است:

1. روی شکم،کف زمین یا تشک دراز بکشید
2. آرنج و پنجه های خود را تکیه گاه قرار دهید و بدن خود رابه صورتی بالا ببرید که بدن از نوک سر تا نوک پنجه صاف باشد.آرنج ها باید دقیقا زیر شانه ها باشند.
3. عضله‌های شکم را برای جلوگیری از برجسته شدن باسن سفت کنید. ۱۰ تا ۱۵ ثانیه در این حالت بمانید.
4. به حالت اولیه برگردید و ۱۰ تا ۱۵ ثانیه استراحت کنید.
5. این حرکت را ۳ تا ۵ بار تکرار کنید. با قوی‌تر شدن عضلات سعی کنید مدت را به ۲۰ ثانیه افزایش دهید.

تمرین پل(پرورش چند عضله)

تمرین پل برای بهبود وضعیت عضله های شکم، کمر، سرینی و پا مفید است.مراحل این تمرین به شکل زیر است:

1. به پشت دراز بکشید و دست‌ها را در دو سمت بدن قرار دهید.
2. پاها را به سمت داخل و رو به باسن بیاورید، در این بین کف پاها را از روی زمین بلند نکنید.
3. عضله‌های شکم را به گونه‌ای منقبض کنید که ناف به سمت داخل و ستون فقرات کشیده شود.
4. نفستان را هنگام بلند کردن مفصل‌های ران (لگن) و سفت کردن عضله‌های سرینی بیرون بدهید. بدن در انتهای حرکت باید خطی مورب را از زانو تا قفسه سینه ایجاد کند.
5. اندکی توقف کنید و سپس همان طور که به حالت اولیه بر می‌گردید نفس را به داخل بکشید.
6. این حرکت را ۱۰ تا ۱۲ بار تکرار کنید.

تمرین شنا روی دیوار (تقویت بالاتنه)

شنای روی دیوار از تمرین های بالاتنه است که به تقویت عضله های سه سر، سینه‌ای و دلتوئید (والی) کمک می‌کند.حرکت شنای روی دیوار را می توان در حالت نشسته یا ایستاده انجام داد.

1. در حالت نشسته یا ایستاده به فاصله تقریبا دو پایی از دیوار روبروی آن بایستید و پاهایتان را به یکدیگر بچسبانید.
2. دست هایتان را صاف روی دیوار بگذارید.بازوهایتان را به صورت کاملا صاف و کشیده تا ارتفاع شانه بالا بیاورید و با عرضی اندکی بیشتر از عرض شانه باز کنید.
3. با آرنج‌های جمع شده در کنار بدن به سمت دیوار تا جایی خم شوید که بینی تقریباً دیوار را لمس کند.در این حالت بمانید و بر وضعیت اندامی خود متمرکز شوید.در این حالت باید کشش ملایمی را در عضله های ساق پا و در قسمت بالای قفسه سینه خود حس کنید.اگر به صورت ایستاده حرکت را انجام می دهید بدن از سر تا پنجه باید خط مستقیمی
4. اگر به صورت ایستاده این حرکت را انجام می دهید بدن از سرتاپنجه باید خط مستقیمی ایجاد کند واگر به صورت نشسته این حرکت را انجام می دهید پشت بدن باید کاملا صاف باشد.
5. آهسته به حالت اولیه بر گردید.
6. این حرکت را سه تا پنج بار در روز انجام دهید.