علائم ضایعه نخاعی و درمان آن
ضایعه نخاعی، آسیب به هر قسمتی از نخاع یا اعصاب در انتهای کانال نخاعی است که اغلب باعث تغییرات دائمی در قدرت، احساس و سایر عملکردهای بدن در محل آسیب میشود.
ضایعه نخاعی (SCI) را میتوان به عنوان یک رویداد آسیبزا یا غیر آسیبزا تعریف کرد که منجر به آسیب عصبی میشود که بر عملکرد حرکتی، حسی، تنفسی، مثانه، روده و عملکرد جنسی تأثیر میگذارد. همچنین فشارخون، سلامت پوست و توانایی تنظیم درجه حرارت را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. آسیب نخاعی فقط بر سلامت جسمی و عاطفی افراد تأثیر نمیگذارد، بلکه تأثیر قابلتوجهی بر خانوادهها، جوامع و سیستمهای مراقبتهای بهداشتی در سراسر جهان دارد.ضایعه نخاعی معمولاً منجر به پاراپلژی یا تتراپلژی میشود. پاراپلژی از دست دادن عملکرد حرکتی و یا حسی در اندام تحتانی و تنه است، در حالی که تتراپلژی شامل اندام فوقانی به سمت حرکتی و یا از دست دادن حسی اندام تحتانی و تنه است. بسیاری از دانشمندان خوشبین هستند که پیشرفت در تحقیقات، روزی باعث ترمیم آسیبهای نخاعی خواهد شد. خوشبختانه مطالعات تحقیقاتی در سراسر جهان همچنان ادامه دارد. در عین حال، درمان و توانبخشی نیز به بسیاری از افراد مبتلا به ضایعه نخاعی اجازه میدهد زندگی مولد و مستقلی داشته باشند.
ضایعه نخاعی چیست؟
ضایعه نخاعی، آسیب به نخاع است. این یک نوع ضربه جسمی بسیار جدی است که به احتمال زیاد در اکثر جنبههای زندگی روزمره، تأثیر ماندگار و قابلتوجهی خواهد داشت. نخاع، مجموعهای از اعصاب است که مهرههای ستون فقرات شامل آنها میشود و از آنها محافظت میکند. مهرهها، استخوانهایی هستند که روی هم قرارگرفتهاند و ستون فقرات را تشکیل میدهند. ستون فقرات، شامل اعصاب زیادی است و از قاعده مغز به سمت عقب امتدادیافته و نزدیک به باسن خاتمه مییابد.نخاع، مسئول ارسال پیام از مغز به تمام نقاط بدن است. همچنین پیامهایی را از بدن به مغز میفرستد. در نتیجه، ما میتوانیم درد را درک کرده و اندام خود را حرکت دهیم، زیرا پیامهایی از طریق نخاع ارسال میشود. اگر نخاع دچار آسیب شود، ممکن است برخی یا همه این تکانهها نتوانند از بین بروند. نتیجه این آسیب، از دست دادن کامل یا کلی حس و تحرک در محل آسیب است. آسیب نخاعی نزدیک به گردن به طور معمول باعث فلج شدن در قسمت وسیعتری از بدن در ناحیه کمر میشود.
ضایعه نخاعی معمولاً چگونه رخ میدهد؟
ضایعه نخاعی، اغلب در نتیجه یک حادثه یا رویداد خشونتآمیز غیرقابلپیشبینی رخ میدهد. موارد زیر میتواند منجر به آسیب نخاع شود:
- حمله خشونتآمیز مانند چاقو زدن یا تیراندازی
- فرود آمدن در آب بسیار کمعمق و برخورد با کف
- ضربه در هنگام تصادف رانندگی، به ویژه ضربه به ناحیه صورت، سر و گردن، پشت یا ناحیه قفسه سینه
- سقوط از ارتفاع قابلتوجه
- آسیبدیدگی سر یا ستون فقرات در حین مسابقات ورزشی
- حوادث برقی
- پیچخوردگی شدید قسمت میانی تنه
علائم ضایعه نخاعی
توانایی شما در کنترل اندام پس از آسیب نخاعی به دو عامل بستگی دارد: جایی که آسیب روی نخاع رخداده است و شدت آسیب. پایینترین قسمتی از نخاع که پس از آسیب بدون آسیب باقیمانده است، سطح عصبی آسیب نامیده میشود. به طور کلی، شدت آسیب به دو دسته طبقهبندی میشود:
- کامل: اگر تمام احساسات (حسی) و توانایی کنترل حرکت (عملکرد حرکتی) در اثر آسیب نخاعی از بین برود، ضایعه نخاعی، کامل نامیده میشود.
- ناقص: اگر تنها برخی از عملکردهای حرکتی یا حسی در ناحیه آسیبدیده وجود دارد، ضایعه نخاعی ناقص نامیده میشود. درجات مختلفی از ضایعه نخاعی ناقص وجود دارد.
علاوه بر این، فلج ناشی از ضایعه نخاعی را میتوان موارد زیر نامید:
- تتراپلژی:(Tetraplegia) تتراپلژی، چهارقطبی نیز نامیده میشود، این بدان معناست که دستها، تنه، پاها و اندامهای لگن شما همه تحت تأثیر آسیب نخاعی شما هستند.
- پاراپلژی:(Paraplegia) فلج حاصل از پاراپلژی، فلج تمام یا قسمتی از تنه، پاها و اندامهای لگن را درگیر میکند.
نشانه های آسیب های نخاعی
تیم مراقبتهای بهداشتی، مجموعهای از آزمایشات را برای تعیین سطح عصبی و کامل بودن آسیب انجام میدهد. آسیبهای نخاعی میتواند باعث ایجاد یک یا چند مورد از علائم و نشانههای زیر شود:
- از دست دادن حرکت
- از دست دادن یا تغییر حس، از جمله توانایی احساس گرما، سرما و لمس
- از دست دادن کنترل روده یا مثانه
- اسپاسم عضلانی
- تغییر در عملکرد جنسی، حساسیت جنسی و باروری
- درد یا احساس سوزش شدید ناشی از آسیب به رشتههای عصبی نخاع
- مشکل در تنفس، سرفه یا ترشح ترشحات از ریهها
عوارض ناشی از ضایعه نخاعی
در ابتدا، تغییرات در نحوه عملکرد بدن، میتواند طاقتفرسا باشد. با این حال، تیم توانبخشی کمک میکند تا ابزارهایی را برای رسیدگی به تغییرات ناشی از ضایعه نخاعی، علاوه بر توصیه تجهیزات و منابع برای ارتقاء کیفیت زندگی و استقلال، توسعه دهید. مناطقی که اغلب تحت تأثیر آسیب نخاعی قرار میگیرند، عبارتاند از:
· کنترل مثانه: مثانه، ادرار را از کلیهها ذخیره میکند. با این حال، مغز ممکن است مثانه را نیز کنترل نکند، زیرا حامل پیام (نخاع) آسیبدیده است. تغییرات در کنترل مثانه، خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش میدهد. این تغییرات همچنین ممکن است باعث عفونت کلیه و سنگ کلیه یا مثانه شود. در طول توانبخشی، فرد آسیبدیده، راههایی را برای کمک به تخلیه مثانه خواهد آموخت.
· کنترل روده: اگرچه معده و روده مانند قبل از آسیبدیدگی کار میکنند، اما کنترل حرکات روده، اغلب تغییر میکند. رژیم غذایی سرشار از فیبر ممکن است به تنظیم روده کمک کند و راههایی را برای کنترل روده در دوران توانبخشی، آموزش داده میشود.
· سایر صدمات ناشی از آسیب تحتفشار: در سطح عصبی ناشی از آسیب، ممکن است برخی یا تمام احساسات پوستی را از دست برود. بنابراین، پوست نمیتواند پیامی به مغز بفرستد که در اثر موارد خاصی مانند فشار طولانیمدت، آسیبدیده است.
این میتواند فرد را مستعد ابتلا به زخمهای فشاری کند، اما تغییر مکرر موقعیتها در صورت نیاز و با کمک توانگر، میتواند به جلوگیری از این زخمها کمک کند. در حین توانبخشی، فرد آسیبدیده، مراقبت مناسب از پوست را نیز خواهد آموخت که میتواند به او در جلوگیری از این مشکلات کمک کند.
· کنترل گردش خون: آسیب نخاعی میتواند باعث مشکلات گردش خون از فشارخون پایین(افت فشارخون) تا تورم اندامها شود. این تغییرات گردش خون همچنین میتواند خطر ابتلا به لخته شدن خون مانند ترومبوز وریدی یا آمبولی ریه را افزایش دهد.
یکی دیگر از مشکلات کنترل گردش خون، افزایش فشارخون(دیس رفلکسی خودکار) است. تیم توانبخشی به فرد آموزش میدهند که چگونه این مشکلات را تحت کنترل خود قرار دهد.
· دستگاه تنفسی: اگر عضلات شکم و قفسه سینه تحت تأثیر قرار گیرد، ممکن است این آسیب، تنفس و سرفه را دشوارتر کند. میزان آسیب عصبی، تعیین میکند که چه نوع مشکلات تنفسی وجود دارد. اگر فرد دچار آسیب نخاعی گردنی و قفسه سینه شده است، ممکن است خطر ابتلا به ذاتالریه یا سایر مشکلات ریوی را افزایش دهد. داروها و درمان میتواند به پیشگیری و درمان این مشکلات کمک کند.
· تراکم استخوان: پس از آسیب نخاعی، خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستگیهای محل آسیبدیده، افزایش مییابد.
· تون عضلانی: برخی از افراد دارای آسیب نخاعی، یکی از دو نوع مشکل تن ماهیچهای را دارند: سفت شدن یا حرکت کنترل نشده در عضلات (اسپاسم) یا عضلات نرم و فاقد تن عضلانی (شل شدن).
· تناسباندام و سلامتی: کاهش وزن و آتروفی عضلانی بلافاصله پس از آسیب نخاعی، شایع است. تحرک محدود میتواند منجر به سبک زندگی بیتحرکتری شود و فرد را در معرض چاقی، بیماریهای قلبی عروقی و دیابت قرار دهد.
یک متخصص تغذیه میتواند در رژیم غذایی مغذی برای حفظ وزن مناسب کمک کند. درمانگران فیزیکی و شغلی میتوانند به فرد در ایجاد برنامه تناسباندام و ورزش کمک کنند.
· سلامت جنسی: مردان ممکن است متوجه تغییراتی در نعوظ و انزال شوند. زنان نیز ممکن است پس از آسیب نخاعی، متوجه تغییراتی در اندامهای جنسی شوند. پزشکان متخصص اورولوژی یا باروری میتوانند گزینههایی برای بهبود عملکرد جنسی و باروری ارائه دهند.
· درد: برخی از افراد آسیبدیده به دلیل استفاده بیش از حد از عضلات یا مفاصل، دچار درد میشوند. در واقع این درد عصبی میتواند پس از آسیب نخاعی رخ دهد.
· افسردگی: کنار آمدن با تغییرات آسیب نخاعی و زندگی با درد باعث افسردگی در برخی از افراد میشود که با مراجعه به روانشناس، میتوان آن را درمان کرد.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
هر کسی که آسیب قابلتوجهی به سر یا گردن او وارد شود، نیاز به ارزیابی فوری پزشکی برای آسیب نخاعی دارد. در حقیقت، فرض این که افرادی که دچار آسیب نخاعی شدهاند، تا زمانی که خلاف آن ثابت نشود، بیخطر است. اما باید توجه داشته باشید که آسیب جدی ستون فقرات همیشه بلافاصله آشکار نمیشود. اگر مشخص نیست، ممکن است با گذشت زمان، آسیب شدیدتری رخ دهد. بنابراین در صورت مشاهده هرگونه علائم بعد از آسیب، به پزشک مراجعه کنید. فاصله بین آسیب و درمان میتواند در تعیین میزان و شدت عوارض و میزان احتمالی بهبودی مورد انتظار، بسیار مهم باشد.
مدیریت فیزیوتراپی در افراد مبتلا به ضایعه نخاعی
مدیریت حاد و توانبخشی افراد مبتلا به ضایعه نخاعی، بستگی به سطح و نوع آسیب نخاع دارد. افراد مبتلا به ضایعه نخاعی، غالباً نیاز به درمان اولیه در بخش مراقبتهای ویژه دارند و فرایند توانبخشی معمولاً در شرایط مراقبتهای حاد شروع میشود و پس از آن، درمان طولانیمدت در واحد تخصصی آسیب نخاعی انجام میشود. درمان بستری میتواند از ۸ تا ۲۴ هفته و با پیگیری توانبخشی سرپایی از ۳ تا ۱۲ ماه به همراه بررسیهای سالانه پزشکی و عملکردی، ادامه یابد. مدیریت افراد مبتلا به ضایعه نخاعی، پیچیده و مادام العمر است. یک برنامه توانبخشی عملکردی، هدفمند، باید به فرد مبتلا به ضایعه نخاعی این امکان را بدهد که تا حد امکان زندگی کامل و مستقل داشته باشد.
فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و زبان درمانی، پرستاران توانبخشی، مددکاران اجتماعی، روانشناسان و سایر متخصصان مراقبتهای بهداشتی و اجتماعی به صورت تیمی تحت هماهنگی پزشک متخصص توانبخشی یا پزشک توانبخشی برای تصمیمگیری در مورد اهداف با فرد و تدوین برنامه ترخیص کار میکنند که برای سطح آسیب و شرایط افراد مناسب است. تیم مراقبتهای بهداشتی همچنین مجموعهای از آزمایشات را برای تعیین سطح عصبی و کامل بودن آسیب فرد انجام میدهند. مدیریت افراد مبتلا به آسیب نخاعی را میتوان به ۳ مرحله تقسیم کرد.
- حاد
- تحت حاد (توانبخشی)
- مزمن (بلندمدت)
در مراحل حاد و تحت حاد درمان، استراتژیهای توانبخشی بیشتر بر پیشگیری از عوارض ثانویه، ارتقاء بازیابی عصبی، رفع نقایص زمینهای و به حداکثر رساندن عملکرد، متمرکز است. در مرحله مزمن، اغلب از روشهای جبرانی یا کمکی استفاده میشود.
راههای پیشگیری از آسیب نخاعی
رعایت توصیههای زیر ممکن است خطر آسیب نخاعی را کاهش دهد:
- با احتیاط رانندگی کنید. تصادفات رانندگی، یکی از شایعترین علل آسیبهای نخاعی است. هر بار که در وسیله نقلیه هستید، کمربند ایمنی را ببندید. اطمینان حاصل کنید که فرزندان شما کمربند ایمنی بستهاند یا از صندلی ایمنی کودک مناسب سن و وزن خود استفاده میکنند. برای محافظت از آنها در برابر آسیبهای کیسه هوا، کودکان زیر ۱۲ سال باید همیشه در صندلی عقب سوار شوند.
- قبل از غواصی، عمق آب را بررسی کنید. در استخر فرود نیایید مگر اینکه ۱۲ فوت (حدود ۳.۷ متر) یا عمیقتر باشد. اگر نمیدانید عمق آن چقدر است، در آب فرود نیایید.
- به منظور جلوگیری از سقوط برای رسیدن به اجسام بلند از یک چهارپایه پلهای ایمن، استفاده کنید. در امتداد راهپلهها، نرده اضافه کنید. تشکهای بدون لغزش را روی کف کاشی و در وان یا دوش قرار دهید. برای کودکان خردسال، از درهای ایمنی برای مسدود کردن پلهها استفاده کنید و نصب محافظ پنجره را در نظر بگیرید.
- هنگام انجام ورزش، اقدامات احتیاطی را انجام دهید. همیشه از وسایل ایمنی توصیهشده استفاده کنید. از هدایت با سر در ورزش خودداری کنید.
- در حالت مستی، هنگام خستگی و یا در صورت مصرف داروهای خوابآور، رانندگی نکنید. همچنین در صورت هوشیار نبودن راننده، سوار آن وسیله نقلیه نشوید.
کلام پایانی
افرادی که دچار ضایعه نخاعی هستند، بسته به سطح و نوع ضایعه، ممکن است نیازهای پیچیده زیادی داشته باشند و در زندگی مستقل، رانندگی یا استفاده از وسایل نقلیه عمومی، بازگشت به کار یا تحصیل با محدودیتهای گسترده و طولانیمدت روبرو شوند. شرکت در فعالیتهای تفریحی و اجتماعی برای اطمینان از مدیریت بلندمدت، خدمات توانبخشی هماهنگ جامعه و پشتیبانی بلندمدت برای برآوردن نیازهای طولانیمدت و مداوم افراد مبتلا به ضایعه نخاعی موردنیاز است.
بهترین عملکرد در مدیریت بلندمدت شامل مدیریت فعال با آموزش مناسب، تخصص بالینی و دانش خدمات برای هماهنگی مراقبتهای پس از توانبخشی اولیه و اطمینان از مدیریت شخصی پرونده در حال انجام برای بیماران با نیازهای پیچیده یا مداوم است. یک مطالعه آیندهنگر نشان میدهد که نیاز به غربالگری اثربخشی بیماران و اعضای خانواده آنها برای جلوگیری از مشکلات سازگاری شخصی و خانوادگی وجود دارد، زیرا خودکارآمدی پایین بیماران، به عنوان یک عامل خطر برای مشکلات سازگاری در افراد مبتلا به ضایعه نخاعی شناخته میشود.
