نوروفیدبک چیست؟

نوروفیدبک عبارت است از فعال سازی و بازتوانی فعالیت های مغزی به کمک پردازش امواج مغزی. به طور کلی، افرادی که برخی توانایی های عصبی خود را از دست داده اند و یا به اختلالات رفتاری و ذهنی دچار شده اند با استفاده از نوروفیدبک می توانند توانایی های خود…
نوروفیدبک چیست
مقالات فیزیوتراپی

این مقاله را با دیگران به اشتراک بگذارید

نوروفیدبک همان گونه که از نام آن برداشت می شود، به نوعی عملیات درمانی مرتبط با مغز مربوط می شود. در واقع، در این روش درمانی با آموزش مستقیم مغز، شرایط عملکرد بهتری برای آن به وجود می آورند. نوروفیدبک برای توانایی هایی از مغز به کار می رود که بتوان آن ها را اندازه گیری نمود.

ممکن است نوروفیدبک را با اصطلاح پزشکی الکتروانسفالوگرافی ((Electroencephalography (EEG) نیز بشناسید که شامل فرایندی برای اندازه گیری امواج مغزی و دمای بدن است. آموزش از طریق نوروفیدبک زیر مجموعه ای از متدهای درمانی بیوفیدبک (Biofeedback) محسوب می شود که به صورت مستقیم بر روی مغز اعمال می گردد. آموزش های نوروفیدبک برای تقویت توانایی خودتنظیمی مغز مفید هستند؛ چون به عملکرد هر چه بهتر مغز کمک خواهند کرد.

آموزش های نوروفیدبک برای درمان و بهبود حالت های مختلفی چون افسردگی، استرس، میگرن، اوتیسم، اختلالات خواب و مانند آن ها مناسب است. در این مقاله قصد داریم به اهمیت انجام دوره آموزشی نوروفیدبک و مزیت های این روش توضیحاتی را ارائه دهیم.

نوروفیدبک چیست

نوروفیدبک چیست؟

نوروفیدبک یا EEG یک روش بدون درد، غیرتهاجمی و معمولا بدون دارو برای اندازه گیری و کنترل فرکانس های امواج مغزی است. تکنسین ارائه دهنده آموزش های نوروفیدبک، از طریق امواج مغزی، زمینه فعال سازی توانایی ها و عملکردهای جدید مغز و یا عملکردهایی که از کار افتاده اند را فراهم می سازد.

آموزش های نوروفیدبک در اصل نظم دادن به مغز و یا ایجاد تنظیمات جدید در مغز است تا ناهماهنگی های به وجود آمده در مغز رفع شوند. این ناهماهنگی ها به صورت بیماری هایی نظیر پارکینسون، اوتیسم، میگرن، زوال عقل و مانند آن ها خود را نشان می دهند.

تفاوت آموزش های نوروفیدبک و بیوفیدبک در چیست؟

نوروفیدبک و بیوفیدبک در بسیاری از موارد با یکدیگر اشتباه گرفته می شوند. بیوفیدبک در اصل یک لفظ برای دامنه گسترده ای از درمان ها به حساب می آید در حالی که فرایند نوروفیدبک تنها به مغز مربوط می گردد.

شخصی که تحت فرایند درمانی بیوفیدبک قرار می گیرد، به انواع مختلفی از حسگرها متصل می شود تا تمامی علائم فیزیولوژیکی نظیر تنفس، ضربان قلب، دمای بدن، میزان تعریق و انقباضات عضلانی وی را اندازه گیری کنند. در واقع، بیوفیدبک فرایندی است که طی آن تمامی بازخوردهای بدن نظیر فشار خون، استرس و عملکرد ماهیچه ها اندازه گیری شده و مشخص می کند که برای درمان چه کارهایی نیاز است. به این ترتیب، بیوفیدبک به تمامی احساسات فیزیولوژیکی بدن مربوط می شود در حالی که نوروفیدبک تنها یک ناحیه را تحت بازبینی دارد و آن هم مغز است.

به عنوان یک جمع بندی می توان گفت که بیوفیدبک برخلاف نوروفیدبک مغز را آموزش نمی دهد و بنابراین، در ایجاد بازخوردهای مناسب و آموزش های مغز نقشی نخواهد داشت.

آموزش های نوروفیدبک چگونه به درمان بیماری های ذهنی کمک می کند؟

به طور کلی، درمان بیماری هایی که مرتبط با مغز و ذهن می شوند کمی دشوارتر و زمانبرتر از دیگر بیماری های جسمانی است. با این حال، با صرف زمان و انرژی بیشتر و با استفاده از روش های درمانی مناسب می توان این مساله را هم تحت کنترل قرار داد. استفاده از آموزش های نوروفیدبک یکی از همین روش های درمانی است که روش انجام آن را در ادامه توضیح می دهیم.

برای اینکه بتوان امواج مغزی و نحوه عملکرد آن ها را بررسی نمود، باید الکترودهای مخصوص را بر روی نواحی مشخصی از  پوست سر قرار داد. محل قرار گیری الکترودها به هدف انجام نوروفیدبک بستگی دارد. یعنی محل الکترودها برای فردی که به منظور درمان میگرن از نوروفیدبک استفاده می کند با محل آن ها در یک فرد مبتلا به اوتیسم متفاوت خواهد بود.

سیگنال هایی که از مغز به الکترودها منتقل می شوند از طریق رایانه قابل دریافت و پردازش هستند. به این ترتیب، می توان فرکانس های اصلی امواج مغزی شخص بیمار را از این طریق استخراج نمود. دقت کنید که تمامی امواج مغزی دارای فرکانس هایی نزدیک به هم هستند که برخی از آن ها نسبت به بقیه شباهت بسیار بیشتری به یکدیگر دارند.

افت و خیزهای فرکانس های مغزی به درمانگر کمک می کند تا متوجه شود کدام یک از فرکانس های مغز باید تقویت شوند و کدام یک باید حذف گردند. ابزار کنترل فرکانس های مغز به صورت یک بازی ویدیوئی به بیمار نشان داده می شود تا شخص حین بازی بتواند فعالیت امواج مغزی خود را به سمت و سویی بهتر و پربازده تر هدایت کند. به این ترتیب، نظم دهی لازم بر روی امواج مغزی به مرور زمان شکل خواهد گرفت.

علائم نوروفیدبک

آموزش های نوروفیدبک برای بازتوانی مغزی در چه مواردی مفید است؟

تسکین علائم برخی بیماری ها نظیر موارد زیر از طریق آموزش های نوروفیدبک قابل انجام است.

  • تشنج
  • شرایط ناشی از ترک اعتیاد
  • اختلالات خواب
  • اضطراب و افسردگی
  • PTSD
  • اختلالات رفتاری مخرب
  • اختلال دوقطبی
  • ADHD/ADD
  • اوتیسم
  • میگرن
  • ضربه مغزی
  • فلج مغزی

آموزش های نوروفیدبک چگونه برای بهبود اضطراب استفاده می شوند؟

بر اساس آنچه از تحقیقات به دست آمده است، نوروفیدبک یکی از بهترین درمان های قوی برای درمان اضطراب محسوب می شود. در واقع، وقتی مغز در سطح بالایی از حساسیت قفل شود، یک مساله بزرگ به حساب می آید. چون با ایجاد مسیرهای جدید عصبی، منجر به بروز افکار مضطرب در فرد می شود. به مرور زمان که این مسیرها در مغز گسترده تر شوند، کنترل آن ها دشوارتر شده و نتیجه آن چیزی جز اضطراب مزمن نخواهد بود.

در این مرحله، اعمال آموزش های نوروفیدبک به بخش های ویژه ای از مغز منجر به ایجاد تعادل و کنترل بر روی علائم و مسیرهای یاد شده می گردد.

آموزش های نوروفیدبک توسط چه افرادی انجام می شود؟

استفاده از آموزش های نوروفیدبک باید توسط شخصی ماهر، باتجربه و متخصص انجام شود تا بتواند نتیجه کاملی برای بیمار حاصل نماید. عمده افرادی که درمان نوروفیدبک را انجام می دهند شامل روانشناسان، پزشکان خانواده و مشاوران می شوند. اما در بسیاری از موارد نیز ممکن است یک پرستار، مددکار اجتماعی بالینی، یک فرد آموزش دیده نزد یک روانپزشک و یا یک فیزیوتراپیست مسئولیت این نوع درمان را بر عهده داشته باشد. در هر حال، آنچه مهم است انتخاب یک شخص باتجربه در این زمینه است تا بتواند درمان موفقی را برای بیمار رقم بزند.

آیا فرایند آموزشی نوروفیدبک یک درمان محسوب می شود؟

برای درک عملکرد آموزش های نوروفیدبک یک مثال می زنیم. تصور کنید یکی از چرخ های خودروی شما دچار مشکل شده باشد. برای اینکه خوروی شما دوباره بتواند با سرعت دلخواه حرکت کند، لازم است چرخ آسیب دیده تعمیر گردد. در مورد عملکرد مغز نیز دقیقا همین اتفاق می افتد.

زمانی که یک مشکل مغزی و یا ذهنی مانند فلج مغزی، افسردگی، ADHA، اختلالات رفتاری و اختلال در خواب به وجود می آید، نشان دهنده آن است که امواج مغزی در تعادل و هماهنگ با یکدیگر کار نمی کنند. در چنین شرایطی باید موقعیتی را ایجاد نمود تا این امواج با یکدیگر تنظیم شوند. آموزش های نوروفیدبک دقیقا همین کار را می کنند و خاصیت خودتنظیمی را به مرور به ذهن و مغز بر می گردانند.

به این ترتیب، شاید به کار بردن عنوان “درمان” برای نوروفیدبک عنوان مناسبی نباشد. زیرا این فرایند در اصل بهبود نوعی تنظیمات در مغز است که قبلا وجود داشته اند و بنا بر دلایلی از بین رفته و یا ضعیف شده اند.

چه کسانی کاندیدای مناسبی برای آموزش های نوروفیدبک به حساب می آیند؟

عمده کاربرد نوروفیدبک برای کودکانی است که با مشکلاتی نظیر تشنج، اختلال دوقطبی، بیماری اوتیسم، تاخیر در یادگیری، آسیب مغزی، فلج مغزی و یا آسیب های حین تولد دست و پنجه نرم می کنند. کودکانی که در حال حاضر به واسطه اختلالات ذهنی دچار شب ادراری، اختلال در خواب، راه رفتن در خواب، حرف زدن در هنگام خواب، کابوس های شبانه، وحشت در شب و دندان قروچه کردن هستند نیز می توانند تحت بازتوانی با نوروفیدبک قرار بگیرند.

البته از ترفندهای نوروفیدبک می توان در نوجوانان نیز استفاده کرد. در این سنین ممکن است شخص با اختلالات رفتاری مانند گرایش به مواد مخدر، تمایل و یا اقدام به خودکشی، اضطراب و استرس درگیر باشند. نوروفیدبک می تواند به بهبود این حالات در نوجوانان کمک نماید.

برای سنین بالاتر هم عملکردهای مختلف مغز می تواند با استفاده از نوروفیدبک بهبود یابد. در هر حال، مغز هر شخصی قابلیت یادگیری بالایی دارد و هر فرد با هر سطح از هوش، می تواند آموزش های ذهنی جدیدی را طی دوره نوروفیدبک در مغز خود بگنجاند.

آیا آموزش های نوروفیدبک برای همه افراد یکسان هستند؟

پس از ارائه روش بازیابی عملکرد مغز از طریق نوروفیدبک، به مرور زمان پروتکل هایی برای بهبود بیماران نیازمند، ارائه شد که هر روز پیشرفته تر از روز قبل می شوند. این پروتکل ها با توجه به بیماری فرد مانند میگرن و سردرد، استرس، اوتیسم، تشنج، افسردگی و توانایی های شناختی به کار گرفته می شوند.

در حال حاضر، ابزارهایی وجود دارند که به پزشک و یا تکنسین کمک می کنند تا متوجه بشوند که از کدام ترفندها و یا آموزش های نوروفیدبک باید استفاده نمایند. البته منظور از ابزار، تست ها و آزمایش های روانشناسی و عصبی هستند.

نتایج حاصل از نوروفیدبک تا چه زمانی دوام دارند؟

اگر از روش نوروفیدبک برای بهبود نظم ذهنی استفاده شود (تنظیم فرکانس های امواج با یکدیگر)، نتایج حاصل از آموزش های نوروفیدبک را می توان همیشگی دانست. در واقع، اگر دوره نوروفیدبک به طور کامل انجام شود، ذهن نظم از دست رفته خود را دوباره به دست آورده و در ناحیه وسیعی از مغز این فرایند بهبودی اعمال خواهد شد. بنابراین، امکان به هم خوردن این نظم تقریبا ناچیز است. حتی ممکن است در حین فرایند نوروفیدبک، توانایی هایی از مغز فعال شوند که پیش از این قوی نبوده اند و از این پس می توان از آن ها استفاده نمود.

اما به طور کلی، شرایط روحی و جسمی در حین بازتوانی و بعد از آن می تواند بر نتیجه فرایند نوروفیدبک تاثیرگذار باشد. مثلا تغذیه ناسالم، شرایط جسمی و روحی نامساعد و استرس و اضطراب عملا می توانند درمان را بی نتیجه کنند. همچنین در افرادی که به بیماری های پارکینسون، اوتیسم و یا زوال عقل دچار شده اند، نمی توان انتظار نتایج دائمی را داشت و برای بهبود این بیماران لازم است آموزش ها در طول زمان همواره و به طور مستمر انجام گیرد.

میزان موفقیت حاصل از آموزش های نوروفیدبک چقدر است؟

نوروفیدبک یک فرایند بازتوانی نوین محسوب می شود که در هر حال، ممکن است کمبودهایی داشته باشد. بنابراین، لازم است به مرور زمان علت این کمبودها بررسی شده و راه حلی برای آن ها اندیشیده شود. نکته اصلی این است که آموزش های نوروفیدبک باید بتوانند بر روی همه افراد با هر کدام از مشکلات یاد شده پاسخگو باشند تا امید به درمان را افزایش دهند.

با همه این توضیحات، باید انتظار معقول از این فرایند آموزشی داشت و با صرف فرصت کافی انتظار رسیدن به نتیجه مناسب را داشته باشیم. هر چند، بر اساس نتایجی که تاکنون به دست آمده، اثرات مثبت بازتوانی ناشی از نوروفیدبک چیزی فراتر از حد انتظار بوده است.

مصرف داروها در حین انجام نوروفیدبک چگونه ادامه می یابد؟

اگر فرایند بازتوانی نوروفیدبک آغاز شده و به مرور وضعیت بیمار بهبود پیدا کند، از آن پس نیازی به مصرف داروها نخواهد بود. البته این مطلب باید حتما بر اساس نظر پزشک صورت گیرد؛ چون گاهی ممکن است پزشک به جای قطع دارو، تنها دوز آن ها را کاهش دهد.

برای مثال برای بیمارانی که دچار اختلالات خیلی شدید و حاد هستند، دارو به عنوان یک حامی درمانی به حساب می آید و باید تا انتهای درمان مصرف شود.

در چنین مواردی، تنها پزشک است که مشخص می کند در حین نوروفیدبک و بعد از آن فرد باید چگونه دارو مصرف نماید.

پست های مرتبط