علت و درمان های گزگز و بی حسی در دست و پا و خواب رفتگی دست و پا
گزگز و بی حسی در دست و پا ، خواب رفتگی دست و پا ممکن است همزمان در دست ها و پاها باشد و یا ممکن است فقط در دست ها یا پاهای شخص حس شود . در هرکدام از این موارد بسته به علل ممکن متفاوت هستند. بی حسی و سوزن سوزن شدن، احساس خارش غیرعادی است که می تواند در هر قسمتی از بدن شما اتفاق بیفتد. مردم معمولاً متوجه این احساسات در موارد زیر می شوند:
- دست ها
- پا
- بازوها
- پاها
اصطلاح پزشکی برای گزگز و بی حسی در دست و پا و سوزن سوزن شدن، پارستزی است. بسیاری از چیزها می توانند باعث بی حسی و سوزن سوزن شدن شوند، از جمله نشستن با پاهای روی هم رفته یا به خواب رفتن روی بازو.
علت ها و دلایل گزگز و بی حسی در دست و پا
شایعترین علت گزگز دست و پا علل غیر ارگانیک و بیشتر اضطراب و نگرانی است ولی بایدعلل ارگانیک گزگز دست پا ابتدا بررسی شوند و در صورت نبود شواهد کافی دال بر علل دیگر استرس را بعنوان عامل اصلی در نظر گرفته و درمان کرد.استرس با افزایش ترشح هورمون نوراپی نفرین باعث ایجاد علایم خواب رفتگی ،گزگز و مورمور می شود.جالب است بدانیم که گزگز ناشی از اضطراب و نگرانی در هر قسمت از بدن مانند صورت ،دست و پا،شکم، پشت و یا کل بدن ممکن است بروز کند.
علل تغذیه ای و علل متفرقه
درمان بی حسی و سوزن سوزن شدن به علت ایجاد آن بستگی دارد.از جمله علل تغذیه ای و ارگانیک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش چربی و کلسترول
- کاهش ویتامین ها مانند ویتامین گروه B و D وE
- کاهش الکترولیتها مانند کلسیم ،منیزیوم ،روی
- افزایش قند
- افزایش اوره و متابولیتها
- مسمومیت با نیکوتین سیگار
- ورزش نکردن یا کم خوابی
- اختلال هورمونها مانند هورمون تیرویید و انسولین و استروژن
نوروپاتی محیطی
منظور از نوروپاتی محیطی اختلالهای تأثیرگذار بر عصبهای خارج از مغز و نخاع است. آسیب دیدگی فیبرهای حرکتی، نیز بیحسی، گزگز، سوزش، درد یا ضعف دست و پا یا سوزن سوزن شدن زانو را به دنبال خواهد داشت.
شماری از علتهای نوروپاتی محیطی عبارتند از:
- نوروپاتی محیطی دیابتی (در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ یا ۲)
- نوروپاتی الکلی: نوشیدن مشروبات الکلی به مقدار زیاد و برای مدت طولانی
- روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید): بیماری سیستمیک همراه با تورم و داغ شدن مفاصل دست و یا پا، خشکی و گرفتگی صبحگاهی و بیحسی
- کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک (فولات)
- اورمی (پیآمد ازکارافتادگی کلیه)
- بیماری لیم (نوع منتشر)
- هپاتیت C
- پلی نوروپاتی دمیلینه کننده التهابی مزمن (CIDP)
- آمیلوئیدوز
اختلالهای نخاع و مغز
یکی از این اختلالها ام اس یا فلج چندگانه است که باعث بیحسی و گزگز دست و پا وقسمتهای مختلف بدن میشود، که البته این علامت به ندرت دارای الگویی متقارن است. اختلال دیگر سکته مغزی است که با بیحسی ناگهانی یک سمت بدن، برای مثال دست و پای چپ، همراه است.
اختلالهای گردش خون
شماری از علل بروز اختلال در گردش خون که باعث گزگز بین انگشتان پا یا بیحسی دست و یا پا میشود عبارتند از:
- ۱. بیماری عروقی محیطی: تنگ شدن شریانها به دلیل رسوب کلسیم (تصلب شرایین یا آترواسکلروز) باعث گزگز دست و پا می گردد .
- ۲. بیماری برگر: این بیماری معمولاً در مردان سیگاری ۲۰ تا ۴۰ ساله بروز مییابد و موجب درد، بیحسی و گزگز شدن دست و پا بیمار و سوزن سوزن شدن پا میشود؛ علائم در اثر ورزش و فعالیت آغاز و با استراحت کردن برطرف میشود.
- ۳. یخ زدگی و سرمازدگی
۴.سکته مغزی
اختلالهای نخاعی
اختلالهای نخاعی یا ستون فقرات (ستون مهرهها) که باعث بیحسی و گزگز دست و یا پا میشود عبارتاند از:
- صدمه دیدن نخاع
- تومور نخاعی
- سیرنگومیلی: وجود کیست (سیرینکس) در نخاع
- کیست عنکبوتی نخاعی: وجود کیست حاوی مایع مغزی ـ نخاعی اطراف نخاع
برخی علل بیحسی و گزگز انگشتان منحصرا در پاها وجود دارد که از جمله شایع ترین آنها به موارد زیر میتوان اشاره کرد :
فتق دیسک کمر
بیرونزدگی یا فتق دیسک مهره های کمر، عموماً بین مهرههای چهارم و پنجم کمر(دیسک بین مهره ای L4–L5)، یا بین مهره پنجم کمر و مهره اول خاجی(دیسک بین مهره ای S1-L5، به ریشههای عصب سیاتیک فشار میآورد. بیماری فرسایشی دیسک (DDD) یکی از علل رایج بروز فتق دیسک است. فتق دیسک کمر میتواند تدریجی یا ناگهانی باشد و غالباً پس از بلند کردن جسمی سنگین از روی زمین رخ میدهد. علائم فتق دیسک کمری بسته به اینکه فتق دیسک در کجا اتفاق می افتد، متفاوت است. طیف وسیعی از درمان های غیر جراحی وجود دارند که میتوانند در درمان سیاتیک موثر بوده و اکثر انواع فتق دیسک تسکین دهند.
سرخوردگی مهره یا اسپوندیلولیستزی
در عارضه سرخوردگی مهره، مهره ستون فقرات به سمتی (معمولاً رو به جلو) میلغزد. این اختلال گاهی مادرزادی است و گاهی از تخریب و فرسایش مرتبط با افزایش سن، وارد شدن ضربه یا آسیب پس از عمل جراحی نشأت میگیرد. نخست، به منظور کمک به التیام شکستگی، انجام فعالیتهای ورزشی باید متوقف شوند. اولین درمان سرخوردگی مهره کمر ممکن است شامل دارو، استراحت، ورزش درمانی، انجام تمرینات، آب درمانی، استفاده از کمربند طبی و مدیریت درد باشد.
بارداری
رحم در دوران بارداری، به ویژه در زمان دراز کشیدن یا راه رفتن، گاهی به عصب سیاتیک فشار وارد میکند و در نتیجه مادر دچار کمر درد و گزگز یک یا هر دو پا میشود. بیرونزدگی یا فتق دیسک کمر نیز یکی از علل رایج به شمار میرود. در زمان بارداری افراد باید بسیار مراقب سلامت خود باشند تا دچار درد از قبیل: درد سیاتیک، ورم پا در بارداری و موارد دیگر نشوند.
سندرم تونل تارس
این عارضه از فشردگی عصب درشت نی خلفی قرار گرفته در امتداد داخل مچ ناشی میشود. راه رفتن طولانی مدت یا پوشیدن کفش نو، صدمه دیدن، تورم تاندونها در بیماری روماتیسم مفصلی و… از علل بروز این عارضه به شمار میرود و علائم آن عبارت است از: پا درد، بیحسی، گزگز یا سوزش کف پا یا اطراف مچ که در اثر ایستادن یا راه رفتن تشدید میشود و تا حدی در اثر استراحت کردن بهبود مییابد.
سندرم پای بیقرار (RLS)
این سندرم اختلالی عصبی با دلیل نامشخص است که بیمار به موجب آن تمایلی غیرقابل مقاومت به تکان دادن پا حس میکند. آهسته حرکت کردن، کشیدن پا، احساس خارش یا کشیدگی در پا از علائم این عارضه هستند که در زمان استراحت کردن تشدید میشوند و در نتیجه حرکت دادن پا به طور کامل یا جزیی از بین میروند.
روش های تشخیصی بی حسی و گزگز در دست و پا
آگاهی از دوره زمانی خواب رفتگی دست و پا و گزگز و بی حسی در دست و پا بیحسی و ضعف احتمالی دست، درگیر بودن سر یا پاها، سابقه آسیب دیدگی گردن یا دست، استفاده مکرر از آرنج یا مچ دست، واکنش به سرما، کمکاری غده تیروئید، دیابت و یائسگی میتواند در تشخیص علت این عارضه راهگشا باشد.روش های تشخیصی مرسوم شامل موارد زیر اند:
- آزمایش عصبشناختی: آزمایش حساسیت بر روی درماتوم مشخص دست، عصبهای درگیر را تعیین میکند.
- تصویربرداری: در تصاویر اشعه ایکس (پرتونگاری) آرتریت (التهاب مفصلی) مهرههای گردن یا شکستگی استخوان مشخص میشود. به کمک میلوگرافی نیز فتق دیسک یا تنگی مجرای نخاع تشخیص داده میشود و بافتهای نرمی مانند تومور در ام.آر.آی. و سی.تی. اسکن دیده میشود.
- الکترومیوگرافی یا عضلهنگاری برقیEMG)) و بررسی هدایت عصبی: ماهیت آسیب عصبی به کمک این آزمایشها تعیین میشود. بهرهگیری از این دو روش در کنار تصویربرداری در ارزیابی میزان صدمه وارد شده به شبکه عصبی بازو و دست اهمیت بسیار دارد.
- آزمایش خون: ابتلا به دیابت، غیرطبیعی بودن میزان سرم قندی (دیابت)، کلسیم، پتاسیم، سدیم، منیزم، ویتامین B6 یا B12، تیروکسین (کمکاری تیروئید)، هورمونهای جنسی (یائسگی) در آزمایش خون مشخص میشود.
- آزمایش شبیهسازی سرما: ابتلا به پدیده یا بیماری رینود با انجام این آزمایش مشخص میشود.
راه ها و روش های درمان
پزشکان معمولاً در مواجهه با علائم اشاره شده و درمان گزگز دست و پا مسکن یا داروی ضدالتهاب تجویز میکنند. بااین حال ارزیابی دقیقی باید پیش از تجویز دارو جهت بررسی احتمال ابتلا به عارضههای جدی انجام شود. تعیین علت دامن زننده به این حس ناخوشایند و معالجه آن بهترین روش درمان سوزن سوزن شدن پا است.
بریس
در مواردی که گزگز و خواب رفتگی دست و پا خفیف باشد یکی از راه حلهای مناسب استفاده از بریس برای ثابت نگه داشتن دست و پا است تا از این طریق سوزن سوزن شدن دست کاهش یابد.
فیزیوتراپی
درمان این مشکل بسیار بستگی به درمان علت زمینهای دارد. در صورتی که بیحسی در درجهی اول ناشی از یک بیماری باشد، درمان این بیماری آن را از بین میبرد. به علت گردش خون پایین، فیزیوتراپی ثابت کرده است که در درمان بیحسی در دستها و پاها موثر است.
ورزش
تمرینات آرامبخش عصبی به طور گستردهای در درمان بیحسی و سوزش دستها مورد استفاده قرار میگیرند. ورزش با تسهیل گردش خون و حرکت عصبی از آسیب عصبی جلوگیری میکند.
حالت اول در این ترتیب این است که انشگتانتان را شل مشت کنید به طوری که شستتان بیرون باشد، در واقع چینهای انگشتانتان را بپوشانید. این کار گردش خون را بهبود بخشیده و فشار و تنش را کاهش میدهد.حالت دوم شامل باز کردن مشت و صاف کردن همهی انگشتان است، به طوری که گویی انگشتان به سمت سقف اشاره دارند. حال، به آرامی کف دست خود را تا آنجا که بدون ناراحتی ممکن است به پشت حرکت دهید. این حالت سوم است. چند ثانیه نگه دارید. حال، انگشت شست خود را از دستتان دراز کنید در حالی که هنوز آن را در این حالت نگه داشتهاید.
این حالت چهارم است آن را برای چند ثانیه بدون ناراحتی نگه دارید. حال، حالت دست خود را با بیشتر باز کردن تغییر دهید، به طوری که کف دست به سمت سقف باشد. این سوپینیشن یا قرار دادن کف دست رو به بالا نامیده میشود، و باعث ایجاد یک کشش جزئی در امتداد مچ دست و ماهیچههایی که از انگشت شست به مچ دست گسترش یافتهاند، میشود. برای آخرین حالت، شما باید با دست دیگر خود روی انگشت شست دراز شده فشار وارد کنید، و آن را به سمت پایین بکشید. این توالی میتواند ۳ تا ۵ مرتبه در یک مجموعه تکرار شود.
ماساژ
احساس خارش یا سوزش روی پوست یا مور مور شدن میتواند ناشی از مشکلات گردش خون باشد و بنابراین ماساژ درمانی میتواند در دوباره بازگرداندن جریان خون به دستها مفید باشد. ماساژ باعث بهبود جریان خون از طریق تحریک خارجی سیستم گردش خون و مایعات لنفاوی میشود.
تزریق
در صورتی که خواب رفتگی دست و پا یا گزگز و بیحسی دست و پا شدید باشد پزشک از تزریق یک داروی کورتیکواستروئید مثل کورتیزون برای کاهش گزگز و سوزن سوزن شدن استفاده میکند. این دارو باعث کاهش ورم و التهاب شده در نتیجه فشار روی عصب کمتر میشود. داروهای کورتیکواستروئید خوراکی به اندازه داروی تزریقی کورتیکواستروئید برای حل این مشکل کارایی ندارد.
مراقبتهای خانگی
بیحسی ایجادشده به دلیل فشار موقتی بر روی اعصاب، کمبود غذایی، تغییر دما و دیگر عارضههای موقتی را میتوان در خانه درمان کرد.در برخی مواقع، موارد خفیف بیحسی بهصورت خود به خودی و بدون نیاز به درمان از بین میروند.از جمله درمان های های خانگی به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
- تغییر در موقعیت بدن، کشیدن و ماساژ دادن محل دچار خوابرفتگی میتواند آن اندام را به حالت عادی بازگرداند.
- در مواقعی که بیحسی به دلیل سرمای شدید ایجادشده است، استفاده از کمپرس گرم و ماساژ میتواند خون را در آن اندام به جریان درآورده و خوابرفتگی را درمان کند.
- در موارد کمبود غذایی، بهبود رژیم غذایی و استفاده از مکمل میتواند احساس گزگز را از بین ببرد.
- برای موارد خوابرفتگی به دلیل حملهی عصبی، تنفس از درون یک کیسهی کاغذی و شل کردن بدن میتواند از تنفس بیشازحد، گرفتگی عضلات و بیحسی انگشتان جلوگیری کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
خوابرفتگی دست و پا میتواند خفیف و موقتی باشد ولی در صورت وجود موارد زیر، باید بلافاصله به پزشک مراجعه شود:
- عدم توانایی حرکت دادن اندام (فلج) و یا ضعف شدید به همراه مورمور
- آسیب به سر، گردن و یا کمر به همراه بیحسی یا خوابرفتگی
- بیاختیاری در اجابت مزاج
- از دست دادن هشیاری و گیج شدن
- مشکلات کلامی، تغییر در وضعیت بینایی و دشواری در راه رفتن
- درد در ناحیهی سینه
موارد زیر کمتر اورژانسی بوده ولی بااینحال دلایل مهمی برای مراجعه به پزشک میباشند:
- خواب رفتگی دست و پا و بی حسی و گزگز در دست و پا که به دلیل نامشخص ایجادشده و بیش از یک روز طول بکشد
- دفع مکرر ادرار که میتواند نشانهی آسیب نخاعی باشد
- خوابرفتگی که به هنگام راه رفتن بدتر میشود
- خوابرفتگی به همراه احساس درد در گردن، ساعد و انگشتان دست که میتواند نشانهی فشار بر روی اعصاب باشد
- وجود احساس خارش ممتد که میتواند نشانهی یک بیماری خود ایمنی باشد
- بیحسی همراه با گرفتگی عضلانی، سرگیجه و دیگر علائم غیرعادی
سخن پایانی
گاهی اوقات گزگز و بی حسی در دست و پا و یا خواب رفتگی دست و پا ادامه مییابد، و هیچ دلیل واضحی برای این احساسات وجود ندارد. آنها می توانند علائم یک بیماری مانند مولتیپل اسکلروزیس باشند. علت گزگز و خواب رفتگی بخصوص در ناحیه صورت ،بازو و پا نیز ممکن است سکته مغزی باشد که موردی اورژانسی تلقی می شود. .لازم است در صورت احساس خواب رفتگی ، گزگز و سوزن شدن دست و یا پا حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید تا پس از تشخیص دقیق علت بروز این نشانه ها نسبت به درمان به موقع آن اقدام کند.
کلینیک مجهز و تخصصی فیزیوتراپی ایرانیان در اصفهان
به طور کلی، مجموعه سلامت ایرانیان شامل کلینیک فیزیوتراپی ایرانیان،مرکز ماساژ اصفهان، باشگاه بدنسازی ایرانیان و استخر آب درمانی ایرانیان تمام تلاش خود را برای بهبود بیماران به کار گرفته است. این مجموعه تحت مدیریت علی رضا صدیقی و فیزیوتراپیست مهدی صدیقی اداره می گردد. برای آشنایی بیشتر با مجموعه سلامت ایرانیان و خدمات ارائه شده توسط این مجموعه می توانید به صفحه اینستاگرام فیزیوتراپی ایرانیان مراجعه نمایید.
